Dieta Kwaśniewskiego, znana również jako dieta optymalna, to kontrowersyjny sposób odżywiania, którego głównym założeniem jest drastyczne zwiększenie spożycia tłuszczów zwierzęcych oraz znaczne ograniczenie węglowodanów i białka. Została opracowana przez polskiego lekarza Jana Kwaśniewskiego w latach 70. XX wieku.
Główne założenia diety Kwaśniewskiego:
- Wysokie spożycie tłuszczów: Stanowią one główne źródło energii i powinny pochodzić głównie z tłustych produktów zwierzęcych, takich jak smalec, słonina, masło, tłuste mięsa (wieprzowina, wołowina, baranina), tłuste wędliny, podroby, tłuste ryby, tłusty nabiał (sery, śmietana, tłuste mleko) oraz jaja (szczególnie żółtka).
- Minimalne spożycie węglowodanów: Ich ilość jest bardzo ograniczona, zwykle do około 50 gramów dziennie. Wyklucza się lub znacznie ogranicza produkty zbożowe (pieczywo, makarony, kasze, ryż), ziemniaki, większość owoców (z wyjątkiem niewielkich ilości jagód), warzywa o wysokiej zawartości skrobi (np. buraki, marchew), rośliny strączkowe, cukier, słodycze, miód i słodzone napoje.
- Umiarkowane spożycie białka: Jego ilość jest również kontrolowana i stanowi niewielki procent dziennego zapotrzebowania kalorycznego.
- Proporcje makroskładników: Charakterystyczne dla tej diety są proporcje między makroskładnikami, które według Kwaśniewskiego powinny wynosić około B:T:W = 1:2,5-3,5:0,3-0,5 (białko : tłuszcze : węglowodany). W późniejszych publikacjach dopuszczał nieco więcej węglowodanów (do 50-60g dziennie).
- Trzy sycące posiłki dziennie: Zaleca się spożywanie trzech pełnowartościowych posiłków, które mają zapewniać uczucie sytości i eliminować podjadanie.
- Picie wody bez ograniczeń: Należy pić tyle wody, aby zaspokoić pragnienie. Dopuszczalna jest również kawa i herbata bez cukru.
Przykładowy jadłospis (może się różnić w zależności od interpretacji diety):
- Śniadanie: Jajecznica na boczku z dużą ilością masła, tłusty ser.
- Obiad: Pieczona karkówka z sosem własnym, surówka z kiszonej kapusty z majonezem.
- Kolacja: Tatar wołowy z żółtkiem, smalec ze skwarkami.
Efekty diety Kwaśniewskiego:
Zwolenicy diety Kwaśniewskiego twierdzą, że może ona prowadzić do:
- Redukcji masy ciała: Ze względu na wysoką sytość tłuszczów i ograniczenie węglowodanów, co może prowadzić do niższego spożycia kalorii.
- Poprawy samopoczucia i poziomu energii.
- Stabilizacji poziomu cukru we krwi: Co może być korzystne dla osób z insulinoopornością lub cukrzycą typu 2.
- Obniżenia poziomu trójglicerydów.
Kontrowersje i krytyka:
Dieta Kwaśniewskiego budzi wiele kontrowersji wśród lekarzy i dietetyków. Główne zarzuty to:
- Wysokie spożycie tłuszczów nasyconych i cholesterolu: Może zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, miażdżycy i zawału serca.
- Niski poziom błonnika, witamin i minerałów: Ograniczenie warzyw i owoców może prowadzić do niedoborów ważnych składników odżywczych.
- Brak naukowych dowodów na długoterminowe bezpieczeństwo i skuteczność.
- Potencjalne problemy z funkcjonowaniem nerek: Wysokie spożycie białka zwierzęcego (choć w diecie Kwaśniewskiego jest ono ograniczone, to w połączeniu z niskim spożyciem płynów u niektórych osób może obciążać nerki).
- Niezgodność z powszechnie przyjętymi zaleceniami żywieniowymi.
- Ocena diety:
- Instytut Żywności i Żywienia Człowieka w Warszawie w 2004 roku wydał opinię, w której ocenił Dietę Kwaśniewskiego jako szkodliwą. Jako główne powody podano przekroczenie zalecanych dawek cholesterolu, retinolu i żelaza przy jednoczesnym niedoborze potasu, wapnia, magnezu i witaminy C.
- Wyniki wszystkich dotychczasowych dużych badań jednoznacznie potwierdzają, że dieta o obniżonej zawartości tłuszczów zwierzęcych i wieprzowiny, bogata w warzywa i owoce oraz o niższej kaloryczności, obniża poziom cholesterolu, zmniejsza ryzyko choroby niedokrwiennej serca, zawału mózgu i udaru, a także wydłuża życie. To stoi w całkowitej sprzeczności z założeniami diety Kwaśniewskiego.
Dieta Kwaśniewskiego a dieta ketogenna:
Choć obie diety są wysokotłuszczowe i niskowęglowodanowe, dieta Kwaśniewskiego nie jest typową dietą ketogeniczną, mimo że w pewnych jej wariantach i u niektórych osób może dojść do stanu ketozy. Istnieją kluczowe różnice między nimi:
Dieta Ketogeniczna:
- Cel: Głównym celem jest wprowadzenie organizmu w stan ketozy, metabolicznego stanu, w którym organizm zaczyna spalać tłuszcze jako główne źródło energii, produkując przy tym ciała ketonowe.
- Makroskładniki: Charakteryzuje się bardzo niskim spożyciem węglowodanów (zazwyczaj poniżej 50 gramów dziennie, często nawet 20-30 g), wysokim spożyciem tłuszczów (stanowiących większość kalorii, ok. 70-80%) i umiarkowanym spożyciem białka (ok. 10-20%).
- Źródła tłuszczu: Dopuszcza szeroki wachlarz źródeł tłuszczu, w tym tłuszcze roślinne (oliwa z oliwek, olej kokosowy, awokado, orzechy, nasiona) oraz tłuszcze zwierzęce.
- Monitorowanie ketozy: Często zaleca się monitorowanie poziomu ciał ketonowych we krwi, moczu lub oddechu, aby upewnić się, że organizm jest w stanie ketozy.
Dieta Kwaśniewskiego (Optymalna):
- Cel: Koncentruje się na specyficznym stosunku makroskładników, ale niekoniecznie dąży do osiągnięcia i utrzymania głębokiej ketozy u wszystkich osób. Jej celem jest „optymalne” odżywienie organizmu poprzez dostarczenie mu głównie tłuszczów zwierzęcych.
- Makroskładniki: Zaleca wysokie spożycie tłuszczów zwierzęcych, minimalne spożycie węglowodanów (nieco wyższe niż w klasycznej keto, dopuszczalne jest do ok. 50-60 g dziennie) i umiarkowane spożycie białka. Proporcje makroskładników według Kwaśniewskiego to około B:T:W = 1:2,5-3,5:0,3-0,5.
- Źródła tłuszczu: Kładzie silny nacisk na tłuszcze zwierzęce (smalec, słonina, masło, tłuste mięsa, podroby, tłusty nabiał, jaja). Tłuszcze roślinne są dopuszczalne, ale nie stanowią głównego źródła.
- Monitorowanie ketozy: Zazwyczaj nie ma nacisku na monitorowanie poziomu ciał ketonowych.
Dieta Kwaśniewskiego jest dietą niskowęglowodanową i wysokotłuszczową, podobnie jak dieta ketogeniczna. Jednak dieta ketogeniczna jest zazwyczaj bardziej restrykcyjna pod względem ograniczenia węglowodanów i jej głównym celem jest osiągnięcie i utrzymanie ketozy, podczas gdy dieta Kwaśniewskiego ma nieco luźniejsze podejście do węglowodanów i kładzie większy nacisk na tłuszcze zwierzęce, niekoniecznie dążąc do głębokiej ketozy u wszystkich stosujących ją osób. W praktyce, u niektórych osób stosujących dietę Kwaśniewskiego, zwłaszcza przy większym ograniczeniu węglowodanów, może dojść do ketozy, ale nie jest to jej definiująca cecha.
Podsumowanie:
Dieta Kwaśniewskiego jest wysokotłuszczową i niskowęglowodanową dietą, która znacząco odbiega od standardowych zaleceń żywieniowych. Chociaż niektórzy ludzie zgłaszają pozytywne efekty, większość lekarzy i dietetyków uważa ją za potencjalnie niebezpieczną dla zdrowia ze względu na wysokie spożycie tłuszczów nasyconych i ograniczenie wielu ważnych składników odżywczych. Istnieją bezpieczniejsze i lepiej zbilansowane sposoby odżywiania, które można stosować w procesie odchudzania.